Liczba osób odczuwających stale lub okresowo rozmaite dolegliwoś­ci reumatyczne jest bardzo wielka i stanowi prawdopodobnie ok. 1/4 całej populacji. W tej licznej rzeszy osób z cierpieniami reumatyczny­mi wyróżnia się dwie istotnie różniące się między sobą grupy:

1. przeważającą liczebnie grupę osób z okresowymi dolegli­wościami, które wywołane są przeważnie zmianami zwyrodnienio­wymi lub różnymi zespołami bólowymi pozastawowymi, a więc choro­bami niegroźnymi, nie wymagającymi w zasadzie stałego leczenia przez reumatologa
2. małą liczebnie grupę chorych na przewle­kłe i cięższe choroby, prowadzące niekiedy do trwałych zmian w narządach ruchu lub narządach wewnętrznych; grupa ta objęta jest stałą opieką przychodni (poradni) reumatologicz­nych.

Na terenie naszego kraju istnieje ok. 450 przychodni reumatologicz­nych. Do zadań ich należy leczenie ambulatoryjne (i ewentualnie do­mowe) chorych na reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, cięższe postacie choroby zwyrodnienio­wej narządu ruchu (przede wszystkim stawu biodrowego), chorych na niektóre postacie kolagenoz i chorych na dnę. Przychodnie reumatolo­giczne konsultują także, a w cięższych czy uporczywszych przypad­kach również leczą inne choroby należące do reumatologii. Kompeten­cje tej specjalności zazębiają się niekiedy z innymi dziedzinami medy­cyny. Na przykład chorzy z zespołami „dyskowymi” i dolegliwościami korzeniowymi muszą być leczeni nie tylko przez lekarza reumatologa, ale i neurologa, a chorzy ze skrzywieniem kręgosłupa czy płaskosto­piem wymagają porady reumatologa i chirurga-ortopedy. Stąd wynika konieczność współpracy przychodni reumatologicznych z innymi przy­chodniami specjalistycznymi. Na konsultacje lub na stałe leczenie am­bulatoryjne do przychodni reumatologicznej kierują lekarze rejonowi, zakładowi, specjaliści i inni.

Terenowe przychodnie reumatologiczne podlegają wojewódz­kim przychodniom reumatologicznym. Wojewódzkie przychodnie specjalistyczne są nie tylko wyższym szczeblem „drugiej instancji” decydującym w sprawach konsultacyjnych i leczniczych, ale sprawują także nadzór specjalistyczny, prowadzą szkolenie kadr medycznych, wnioskują w sprawach zaopatrzenia w sprzęt pomocni­czy i rozwiązania problemów socjalnych chorych leczonych ambulato­ryjnie (zagadnienia opieki społecznej, rehabilitacji zawodowej i socjal­nej itp.).

Nad organizacją i całokształtem działalności pionu lecznictwa reu­matologicznego na terenie województwa czuwa i jest za ten pion odpo­wiedzialny konsultant wojewódzki mianowany przez Minis­tra Zdrowia i Opieki Społecznej.

W województwach istnieje też możliwość leczenia szpitalnego w spe­cjalistycznym oddziale reumatologicznym. Oddziały takie mieszczą się w klinikach akademii medycznych, w szpitalach specjalistycznych, niekiedy są częścią oddziałów wewnętrznych (tzw. łóżka wydzielone). Województwa, które nie dysponują na swoim terenie szpitalnymi łóż­kami reumatologicznymi, korzystają z pomocy innych województw.

Placówki reumatologiczne są wyposażone w urządzenia umożliwia­jące leczenie fizykoterapeutyczne i rehabilitacyjne lub też współpracu­ją z przychodniami rehabilitacji albo gabinetami fizykoterapii.

Chorzy, u których szczególnie trudno jest ustalić diagnozę lub któ­rzy wymagają skomplikowanego leczenia, mogą być skierowani przez wojewódzkie przychodnie reumatologiczne do Instytutu Reumatolo­gicznego w Warszawie, który jest centralną placówką kliniczną i na­ukową w dziedzinie reumatologii. Instytut Reumatologiczny prowadzi specjalistyczny szpital kliniczny, inspiruje, koordynuje i nadzoruje działalność pionu lecznictwa reumatologicznego w skali krajowej, prowadzi badania naukowe nad przyczynami chorób reumatycznych, metodami zapobiegania im oraz ich leczenia, a także zajmuje się dzia­łalnością szkoleniową obejmującą zarówno lekarzy ogólnych, jak i specjalistów.

Inwalidztwo powstaje wówczas, gdy występują różnego stopnia ogra­niczenia sprawności ruchowej. Na przykład niewielkie ograniczenie ruchomości drobnych stawów ręki czy stawu łokciowego, tylko nie­znacznie utrudniające pracę urzędnikowi, może wszakże uniemożliwić pracę pianiście czy rzemieślnikowi. Jest to rodzaj inwalidztwa, w któ­rym konieczna może być zmiana pracy lub nawet zmiana zawodu.

Całokształt działań związanych z tzw. produktywizacją in­walidów zmierza do tego, aby w miarę możności inwalidztwo nie wyłączało człowieka z czynnego udziału w życiu zawodowym i społecz­nym oraz z samodzielnego zaspokajania własnych po­trzeb. Wiąże się z tym nie tylko sprawa wykonywania zawodu, ale także codziennych czynności związanych z samoobsługą, a więc samodzielnego ubierania się, czesania, jedzenia, posługiwania się urządzeniami domowymi. W tym celu produkowane są specjalne pomoce ułatwiające choremu wykonywanie tych czynności, np. sztućce i grzebienie na przedłużaczu, szczypce do podnoszenia przedmiotów z podłogi, proste przyrządy do wkładania skarpet czy pończoch, uchwyty do kranów i wiele innych, nie mówiąc już o wózkach in­walidzkich, a nawet samochodach umożliwiających poruszanie się. Istnieje również możliwość adaptacji mieszkania i jego urządzeń (kuchni, łazienki) do potrzeb inwalidy. Informacji i wskazówek dotyczących tych wszystkich spraw udzielają poradnie reumatologicz­ne, poradnie rehabilitacyjne, oddziały Towarzystwa do Walki z Kalec­twem oraz wydziały zdrowia i opieki społecznej urzędów wojewódz­kich.

Dla ustalenia diagnozy i oceny stanu chorego niezbędne jest cza­sem „spojrzenie” na narząd ruchu jak na układ dźwigniowy, który „powinien być” odpowiednio zbudowany i „powinien” funkcjonować symetrycznie. Stąd konieczność konsultacji nie tylko u reumatologa, ale i u ortopedy czy specjalisty rehabilitacji. Zastosowanie odpowied­nich wkładek ortopedycznych, odpowiedniego obuwia, pewnych ćwiczeń lub choćby używanie laski jest czasem skutecz­niejsze niż lekarstwa. Laska doskonale odciąża chory staw biodrowy, ułatwia poruszanie się i zmniejsza ból, z tym że musi być niesiona w ręce drugostronnej w stosunku do chorego stawu (pra­wa ręka – lewy chory staw).

• Leczenie operacyjne

Leczenie operacyjne wskazane jest w niektórych przypadkach reu­matoidalnego zapalenia stawów i w chorobie zwyrodnieniowej stawu biodrowego. W drugim wypadku stosowane są m.in. z powodzeniem tzw. endoprotezy, czyli wstawione operacyjnie sztuczne stawy.

• Metody pozanaukowe

Nie ma obecnie racjonalnych podstaw do zalecania takich metod leczniczych, jak: leki homeopatyczne, noszenie siarki w skarpetkach, spanie na kasztanach czy noszenie miedzianych przedmiotów. Niekie­dy wartość stosowania tych metod polega na działaniu psychoterapeu­tycznym.

Obok farmakoterapii bardzo duże znaczenie w leczeniu chorób reu­matycznych mają różne metody fizykalne. Wśród tych metod wyróżnia się:

1. leczenie ciepłem – czyli po prostu nagrzewanie (np. po­duszką elektryczną, termoforem z ciepłą wodą itp.);
2. światłolecznictwo – stosowanie promieni widzialnych (lampa Sollux) i podczerwonych (działających drogą przegrzewania) oraz promieni nadfioletowych wykazujących bardziej złożone działa­nie biologiczne (aktywowanie witaminy D, działanie bakteriobójcze, nasilanie pigmentacji i in.);
3. elektrolecznictwo – elektryzacje, elektrostymulacje, jontoforeza, czyli wprowadzanie poprzez skórę różnych substancji za po­mocą prądu stałego (galwanicznego);
4. leczenie prądami wielkiej częstotliwości – dia­termie długofalowa i krótkofalowa, których efektem jest głębsze prze­grzanie tkanek;
5. leczenie ultradźwiękami;
6. kinezyterapię, czyli leczenie ruchem – ma ono na celu usprawnienie narządu ruchu drogą ćwiczeń czynnych — wykonywanych przez samego chorego – lub ćwiczeń biernych, gdy dany odcinek narządu ruchu poruszany jest nie siłą własnych je­go mięśni, ale przez drugą osobę lub nawet przez samego chorego (np. ćwiczenia samowspomagane na bloczkach); do metod kinezyterapii na­leży również terapia zajęciowa (wykonywanie pewnych prac) i sportowa;
7. leczenie masażem, czyli bierne ćwiczenie masowanych mięśni; może być wykonywane nie tylko przez fachowców, ale przez samego chorego lub kogoś z jego otoczenia po uzyskaniu odpowied­niej instrukcji; niekiedy przy okazji masażu wciera się różne mazidła, samo masowanie ma jednak większe znaczenie niż rodzaj wciera­nego środka.
8. wodolecznictwo – może ono być skojarzeniem różnych me­tod fizykalnych, a więc leczenia ciepłem, ruchem, masażem i to w wa­runkach odbarczających masę ciała, czyli w wodzie;
9. leczenie balneologiczno-uzdrowiskowe; leczenie balneologiczne polega na stosowaniu kąpieli mineralnych i natural­nych tworzyw leczniczych: borowiny, mułu z jezior słonych, gliny leczniczej; nie bez znaczenia jest jednoczesny wpływ klimatyczny uzd­rowiska i możliwość stosowania innych metod, jak kinezyterapii i fizykoterapii w warunkach ogólnego odprężenia, poza męczącym stereo­typem codziennych obowiązków.

• Gimnastyka

Podstawową sprawą w zwalczaniu chorób reumatycz­nych i ich następstw jest troska o utrzymanie ogólnej sprawności ru­chowej. Wielką rolę spełnia tutaj codzienna, systematyczna gimnasty­ka poranna i dbanie o to, aby nie „zasiedzieć się”. Aktywność rucho­wa związana z wykonywaniem pracy zawodowej czy domowej nie mo­że zastąpić ćwiczeń gimnastycznych, gdyż w stereotypie ruchowym związanym z codziennymi obowiązkami pracują jednokierunkowo — niekiedy zresztą nadmiernie — tylko niektóre grupy mięśniowe i tylko pewne odcinki narządu ruchu.

Gimnastyka ma na celu zapobieganie przeciążeniom i innym nieko­rzystnym następstwom pracy wykonywanej stereotypowo przez dłuż­szy czas w ciągu dnia, w określonej pozycji: siedzącej lub jakiejkol­wiek innej. Dla utrzymania sprawności ruchowej konieczny jest także ruch na świeżym po­wietrzu oraz odpoczynek. Proporcje między tymi czynnikami powinny być rozsądne i zgodne z indywidualnymi cechami organizmu oraz z wiekiem.

Leczenie farmakologiczne jest jednym z najistotniejszych sposobów terapii chorób reumatycznych. W niektórych chorobach obo­wiązuje stosowanie jednego z leków uznanych w danych jednostkach chorobowych za podstawowe, np. w reumatoidalnym zapaleniu stawów — preparatów złota, Cuprenilu, Arechiny, Enerbolu, a w gorączce reumatycznej — penicyliny, która zapo­biega skutecznie nawrotom rzutów tej choroby.

Środki przeciwbólowe nie tylko uwalniają chorego od przyk­rości, jaką jest ból, ale zapobiegają też napięciom mięśniowym wywo­ływanym przez ból na drodze odruchowej, nie rejestrowanej przez na­szą świadomość. Napięcia te wzmagając ból utrzymują błędne koło: „ból – napięcie – ból – napięcie” itd. W stanach tych pomocne jest rów­nież stosowanie środków rozluźniających napięcie mięśniowe, powsta­jące zwłaszcza w dyskopatiach i innych zespołach bólowych z lędźwio­wego lub szyjnego odcinka kręgosłupa.

Leki przeciwzapalne oraz leki tłumiące nadmierną odczynowość organizmu w zależności od rodzaju choroby są sto­sowane okresowo bądź niemal stale. Ponieważ mogą one wywierać drażniący wpływ na błonę śluzową żołądka, zwłaszcza gdy współistnieje choroba wrzodowa żołądka czy dwunastnicy, powinno się wów­czas jednocześnie stosować środki osłaniające, takie jak wywar sie­mienia lnianego, mleko bądź specjalne leki działające ochronnie na błonę śluzową żołądka, np. Gelatum aluminii phosphorici, Linal, Aluphos.

Leki przeciwbakteryjne mają zastosowanie w zasadzie tyl­ko w gorączce reumatycznej. Zwalczanie zakażenia paciorkowcowego za pomocą penicyliny jest w tym przypadku koniecznym warunkiem leczenia i skutecznym sposobem zapobiegania nawrotom tej choroby. We wszystkich innych chorobach reumatycznych zastosowanie anty­biotyków lub innych środków przeciwbakteryjnych może wynikać je­dynie ze współistnienia jakiegoś procesu zakaźnego. Choroby reuma­tyczne (poza gorączką reumatyczną) nie są następstwem znanych za­każeń i leczenie ich antybiotykami lub innymi środkami zwalczający­mi zakażenie jest nieskuteczne.

W leczeniu chorób reumatycznych obowiązuje zasada leczenia kompleksowego, obejmującego różne sposoby postępowania leczniczego, zapobiegawczego i usprawniającego. Leczenie komple­ksowe wymaga od chorego świadomego i aktywnego uczestniczenia w tym procesie. Odnosi się to szczególnie do stosowania ćwiczeń i czynnych zabiegów usprawniających, a także do psychoterapii. Psy­choterapia musi bowiem obejmować również „autopsychoterapię”, a więc aktywną postawę psychiczną chorego, wyrażającą się w chęci pokonywania trudności oraz w narzuceniu sobie pewnej dyscypliny, ale jednocześnie nie wymaganiu od siebie zbyt wiele. Bardzo duże znaczenie ma również właściwe odżywianie się i dbanie o utrzymanie należnej masy ciała (wagi). Zarówno przekar­mianie, jak i niedożywianie jest dla narządu ruchu niekorzystne. Stosowanie pełnowartościowej diety, z wystarczającą zawartością białka, wapnia (mleko, twaróg) jest koniecznym warunkiem ogólnej higieny życia zarówno osób zdrowych, jak i tych, którzy mają dolegli­wości reumatyczne. Podobnie rzecz ma się ze sposobem ubierania się. Tu także chodzi o tzw. złoty środek. Równie niedobre jest zbyt lekkie ubieranie się (i np. chodzenie w zimie bez nakrycia głowy), jak i zbytnie przegrzewanie się.

• Mechanizm powstawania

Zasadniczy proces patologiczny w układowych chorobach tkanki łącznej rozpoczyna i toczy się w tej tkance. Tkanka łączna jest strukturą podporową różnych narządów. Stanowi ona jak gdyby szkie­let budowli wypełniony skupiskiem komórek charakterystycznych dla danego narządu. Tkanka ta reaguje bardzo żywo na różne znane i nie­znane czynniki. „Wszechobecność” jej w organizmie sprawia, że roz­grywające się w jej obrębie procesy patologiczne mogą doprowadzić do uszkodzenia bardzo wielu narządów nie mających ze sobą na pozór nic wspólnego. Zmiany patologiczne tkanki łącznej wchodzącej w skład budowy ścian naczyń krwionośnych, które odżywiają wszystkie narządy i układy organizmu, mogą być zatem przyczyną bardzo róż­nych objawów klinicznych.

Zasadniczą zmianą patologiczną w układowych chorobach tkanki łącznej jest tzw. martwica włóknikowata, której drobne ogni­ska powstają w obrębie substancji podstawowej (międzykomórkowej) tkanki łącznej. Martwica ta jest wynikiem rozszczepiania substancji podstawowej i włókien kolagenu — białka stanowiącego główny składnik podporowy tkanki łącznej — na prostsze składniki bioche­miczne, jak również następstwem gromadzenia się pewnych białek su­rowicy krwi, które przekroczyły barierę uszkodzonej ściany naczyń krwionośnych. Wiąże się to z lokalnym zakwaszeniem. Wokół ogni­ska martwicy tworzy się odczyn zapalny, a gromadzące się „ko­mórki zapalne trawią i uprzątają” martwicę włóknikowatą. W konsek­wencji wytwarza się blizna. Pojedyncze zmiany tego rodzaju są mikroskopowe, jednak mnogość ich i to, że umiejscawiają się w ścianach naczyń krwionośnych i w wielu innych miejscach różnych narządów, prowadzi do występowania rozmaitych zaburzeń chorobo­wych.

• Liszaj (toczeń) rumieniowaty uogólniony

Jest to narządowa (układowa) odmiana liszaja rumieniowatego. Choroba występuje zwykle u kobiet między 20 a 40 r. życia, a nazwa jej pochodzi od rumienią (w kształcie motyla) pojawiające­go się niekiedy na twarzy. Czasem współistnieją inne zmiany skórne, takie jak: sinoczerwone plamy na końcowych paliczkach palców rąk, drobne wybroczyny i ograniczone obrzęki. Często natomiast występuje przelotne lub przewlekłe zapalenie stawów, które może łudząco przypo­minać reumatoidalne zapalenie stawów.

Częstym objawem choroby jest niedokrwistość oraz obniżenie we krwi liczby krwinek białych (leukocytów) i płytek krwi. Obniżenie liczby leukocytów jest następstwem pojawienia się we krwi przeciwciał przeciwko substancjom jąder komórkowych krwinek białych. Jest to zjawisko „ autoagresji”. Morfologicznym – do­strzegalnym w badaniu mikroskopowym — wyrazem uszkodzenia leu­kocytów przez autoprzeciwciała jest obecność we krwi tzw. komó­rek LE (od łac. nazwy choroby, tj. liszaja rumieniowatego — lupus erythematodes). Komórki LE są to leukocyty, które „popełniły kaniba­lizm” pożerając resztki jąder komórkowych innych uszkodzonych leu­kocytów.

W przebiegu choroby występują zapalenia narządów wewnętrznych, przede wszystkim nerek, opłucnej, osierdzia, wsierdzia oraz zmiany za­palne naczyń krwionośnych. Czasem ulega powiększeniu śledziona i węzły chłonne. W rzadkich wypadkach występują zaburzenia neurolo­giczne lub psychiczne na skutek zmian w ośrodkowym układzie nerwowym.

Zarówno zmiany skórne, jak i objawy ogólne i narządowe mogą za­ostrzyć się lub wyzwolić pod wpływem nasłonecznienia albo naświet­lań lampą kwarcową (promieniowanie nadfioletowe). Chorobie towa­rzyszy wówczas gorączka, przyspieszone OB, złe samopoczucie.

W rozpoznaniu liszaja rumieniowatego mają duże znaczenie ba­dania krwi na obecność komórek LE oraz na obecność przeciwciał przeciwko substancjom jąder komórkowych, a także mikroskopowe badania wycinka skóry, w celu wykrycia w niej złogów globulin odpornościowych.

• Guzkowe zapalenie wielotętnicze

Choroba ta najczęściej atakuje mężczyzn. Zasadniczymi zmianami patologicznymi w tej chorobie są ogniska zapalne wokół miejsc martwicy włóknikowatej w ścianach na­czyń krwionośnych. W zależności od umiejscowienia tych zmian na­czyniowych, mogą występować objawy chorobowe ze strony różnych narządów. Mogą to być: zapalenie kłębuszków nerkowych, choroba nadciśnieniowa, choroba wieńcowa, różne zaburzenia ze strony prze­wodu pokarmowego połączone z ostrymi bólami, zapalenie nerwów obwodowych, zapalenie płuc, napady dychawicy oskrzelowej, wreszcie — bóle i odczyny zapalne mięśni i stawów. Chorzy często gorączkują. Od­czyn OB jest przyspieszony.

W celu ustalenia rozpoznania choroby konieczne jest badanie mikroskopowe małego wycinka mięśnia pobranego chirurgicznie z miejsca, gdzie wyczuwa się lub podejrzewa zmiany guzkowe.

• Zapalenie skórno-mięśniowe

Zasadniczym objawem tej choroby są bóle mięśni, ich obrzęk i stwardnienie, najczęściej symetrycznie w obrębie pasa barkowego i biodrowego, co powoduje pewne utrudnie­nie ruchów. Podobne zmiany mięśniowe mogą wystąpić w krtani i gardle. Typową zmianą skórną jest obrzęk i rumień powiek i policz­ków z sinawym zabarwieniem.

Objawy te i ich lokalizacja uwarunkowane są takim właśnie roz­mieszczeniem ognisk martwicy włóknikowatej i będących jej następ­stwem odczynów zapalnych. Tak jak w innych układowych choro­bach tkanki łącznej, występuje gorączka, osłabienie, niedokrwistość, przyspieszone OB. Ostateczne rozpoznanie opiera się na mikroskopowym badaniu zmian mięśniowych w wycinku pobranym przez chirurga.

• Twardzina (skleroderma) uogólniona

Choroba ta występuje częściej u kobiet, a jej obrazem są zmiany bliznowato-stwardnieniowe w skórze, tkance podskórnej i w tkankach wielu narządów wewnętrz­nych. Zmiany zanikowe, tj. ścieńczenie skóry i stwardnienie tkanki podskórnej, są widoczne zwłaszcza na palcach rąk, na szyi, klatce piersiowej i twarzy, której mimika staje się skąpa, nos zaostrza się, wargi ulegają ścieńczeniu. Podobne zmiany bliznowate występują rów­nież w przełyku (co jest przyczyną trudności w połykaniu), w płucach, w sercu i w nerkach. Zmiany chorobowe w narządach wewnętrznych upośledzają ogólny stan chorego.

W odróżnieniu od innych kolagenoz, temperatura ciała i OB bywają prawidłowe, ponieważ w chorobie tej dominują procesy zwłóknienia podścieliska łącznotkankowego nad komórkowymi odczynami zapalny­mi, które są niewielkie.

• Leczenie kolagenoz

Układowe choroby tkanki łącznej wymagają bardzo starannego le­czenia farmakologicznego, a w okresie zaostrzeń — leczenia szpitalne­go. Różnorodne objawy tych chorób sprawiają, że w zależności od obrazu klinicznego choroby i rodzaju dominujących w danym przypad­ku objawów (np. zajęcie serca, nerek, skóry, stawów, mięśni itd.) stan chorego może wymagać konsultacji bądź opieki lekarskiej ze strony różnych specjalistów (reumatologa, kardiologa, dermatologa i in.). Chorzy bywają leczeni w różnych oddziałach specjalistycznych.

Osoby cierpiące na układowe choroby tkanki łącznej, a zwłaszcza na liszaj rumieniowaty uogólniony, nie powinny być naświetlane lam­pą kwarcową oraz powinny unikać promieni słonecznych i oświetlenia świetlówką.

Układowe choroby tkanki łącznej są ogólnoustrojowymi chorobami zapalnymi, mogącymi obejmować wiele narządów wew­nętrznych, skórę i narząd ruchu, a w jego obrębie zarówno stawy, jak i mięśnie. Do grupy tych chorób zalicza się:

1. liszaj (toczeń) ru­mieniowaty uogólniony,
2. guzkowe zapalenie wielotętnicze,
3. za­palenie skórno-mięśniowe
4. twardzinę (sklerodermę) uogólnio­ną.

Wspólnymi cechami tych chorób – wykazujących pewne odręb­ności — są:

• podobne zaburzenia biochemiczne i zapalne w tkance łącznej, która wchodzi w skład budowy niemal wszystkich narządów ustroju;
• podobne zaburzenia odczynowości organizmu, która zostaje skie­rowana przeciwko własnym tkankom, a więc wytwarzanie autoprzeciwciał i zapalnych odczynów komórkowych uszkadzających własne tkanki;
• najczęściej — współistnienie odczynów zapalnych w skórze, w stawach, mięśniach i w naczyniach krwionośnych różnych na­rządów;
• niekiedy — uszkodzenie nerwów obwodowych bądź ośrodkowego układu nerwowego;
• podobny przebieg kliniczny ze skłonnością do obostrzeń przebie­gających z podniesieniem temperatury ciała, niedokrwistością, upośle­dzeniem ogólnego stanu i przyspieszeniem OB;
• podatność na leczenie przeciwzapalne i tłumiące nadmierną od­czynowość organizmu, a niepodatność na leczenie antybiotykami.

Przyczyny układowych chorób tkanki łącznej są nieznane. Zapa­dają na te choroby częściej kobiety niż mężczyźni.

Napad dny objawia się ściśle umiejscowionym bólem występują­cym nagle i narastającym w ciągu godzin lub nawet kwadransów. Ból zlokalizowany jest najczęściej w obrębie stawu śródstopno-paliczkowego palucha (tej lokalizacji przysługuje dawna nazwa podagra) lub w okolicy śródstopia, stawu skokowego, kolanowego, nadgarstka, ręki, ale także w okolicy innych stawów. Dotkliwemu bólowi towarzyszą objawy miejscowego odczynu zapalnego — sinoczerwone zabarwienie, ucieplenie i obrzęk. Może wystąpić gorączka. Przyczyna wywołująca napad jest często nieuchwytna. Niekiedy jednak widoczny jest wpływ spożycia obfitych posiłków, zwłaszcza tłustych, picia alkoholu, urazów fizycznych, a nawet psychicznych. Czasem objawami poprzedzającymi napad są: podniecenie, zmęczenie, nudności, lokalne drętwienie.

Napad dny trwa zwykle od kilku do kilkunastu dni. Nawroty za­chodzą z bardzo różną częstością, przerwy między nimi mogą być — zwłaszcza początkowo — nawet kilkuletnie. Pojedyncze i rzadko wy­stępujące napady nie pozostawiają żadnych trwałych następstw. Nato­miast napady powtarzające się częściej w tych samych miejscach mo­gą doprowadzić z upływem lat do przewlekłych zapalnych zmian w stawach i tkankach okołostawowych, przypominają­cych nawet reumatoidalne zapalenie stawów.

W okolicy zajętych stawów, jak również w okolicy ścięgien i na małżowinach usznych, mogą wytwarzać się — zwłaszcza w później­szych okresach choroby – tzw. guzki dna we. W przebijającej się- niekiedy na zewnątrz białawej, kaszowatej zawartości guzka znajdują się kryształy kwasu moczowego.

Dnie towarzyszy często kamica nerkowa moczanowa. Cho­roba ta może ujawnić się na szereg lat przed wystąpieniem napadów dny. Kamica dróg moczowych, odkładanie się złogów kwasu moczowe­go w tkance śródmiąższowej nerek, wreszcie zakażeniowe powikłania tych zaburzeń są czasem przyczyną przewlekłego zapalenia nerek. U chorych na dnę często współistnieją: otyłość, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, a czasem i cukrzyca. Na dnę chorują głównie mężczyźni w wieku 30 — 50 lat. Choroba ta występuje przypu­szczalnie u 0,3% ludzi.

Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu charakterystycznych napadów dny poddających się typowemu leczeniu, a także podwyższo­nego poziomu kwasu moczowego we krwi w czasie napadu lub w okre­sach między napadami. W zaawansowanej chorobie w wydzielinie z podskórnych guzków dnawych lub w płynie stawowym występują kryształy kwasu moczowego. Przy przewlekłym zajęciu stawów wi­doczne są na zdjęciach rentgenowskich ubytki kostne będące niejako „wewnętrznymi” guzkami dnawymi na powierzchni stawowej lub w obrębie kości. W trakcie napadu dny i przy istnieniu przewlekłych zmian stawowych OB bywa przyspieszone. Stan ogólny chorych – zwłaszcza przy powtarzających się rzadko napadach — może być dość dobry.