• Encefalopatia wątrobowa

W wyniku zaburzeń metabolicznych w ostrej i przewlekłej niewydolności wątroby następuje uszkodzenie mózgu (encefalopatia) nadmiarem toksycznych produktów przemiany materii. Występują okresy nawracającej śpiączki, zaburzenia psy­chiczne, napady padaczkowe, objawy zespołu móżdżkowego. Leczenie przyczynowe, tj. choroby wątroby, oraz objawowe uszkodzeń neurologicznych.

• Encefalopatia w niewydolności nerek

Jest to uszkodzenie mózgu (encefalopatia) przez toksyczne, nie wydalane przez nerki produkty przemiany materii. Objawia się obniżeniem aktywności ośrodkowe­go układu nerwowego (apatią, spowolnieniem, sennością aż do śpiącz­ki mózgowej) lub jej wzmożeniem (niepokój, bezsenność, pobudzenie psychoruchowe, drgawki). Ponadto występują bóle głowy, mdłości, wy­mioty, niekiedy niedowłady kończyn, zapalenie wielonerwowe. Wcześ­nie rozpoczęte i systematycznie prowadzone zabiegi dializy znoszą te objawy i zapobiegają powstaniu trwałej encefalopatii.

• Nowotwory złośliwe bez przerzutów do mózgu

Uszkodzenie układu nerwowego następuje głównie na drodze toksyczno-immunologicznej. Objawy kliniczne to najczęściej zapalenie wielonerwowe, bóle, parestezje, niedowłady wiotkie kończyn. Ponadto zespoły miasteniczne (nadmierna męczliwość mięśni szkieletowych przy powtarza­nych ruchach), zespoły móżdżkowe, piramidowe, zaburzenia psychicz­ne. Leczenie przyczynowe choroby podstawowej, tj. nowotworu, ponadto leczenie objawowe.

• Zatrucie przewlekłe nikotyną

Nikotynizm u palaczy powoduje powtarzające się skurcze naczyń tętniczych, zwłaszcza wieńcowych i kończyn dolnych, co prowadzi do mikrozawałów mięśnia serca i szyb­kiego rozwoju miażdżycy naczyń wieńcowych i obwodowych. Ponadto pobudzając zwoje przywspółczulnego układu nerwowego parasympa­tycznego nasila objawy dychawicy oskrzelowej i choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

• Zatrucie alkoholem etylowym

Alkohol jest silną trucizną tkan­kową, działającą hamująco na ośrodkowy układ nerwowy, zwłaszcza na istotę siateczkową pnia mózgu i korę mózgową.

• Zatrucie ostre

W pewnym okresie po wypiciu alkoholu wystę­pują zaburzenia złożonych funkcji psychicznych (uwagi, myślenia, pa­mięci, procesów kojarzenia), następnie zaburzenia koordynacji rucho­wej i zaburzenia mowy, zwykle z jednoczesnym pobudzeniem psycho­ruchowym. W następnej fazie występuje głęboka śpiączka, często z za­burzeniami oddechowymi i sercowo-naczyniowymi. Ostre zatrucie al­koholem etylowym przy stężeniach we krwi powyżej 500 mg% (5%o) powoduje zwykle zejście śmiertelne, najczęściej wskutek porażenia oś­rodka oddechowego pnia mózgu.

• Zatrucie przewlekłe

Przy częstym nadużywaniu alkoholu etylowego występują zaburzenia wyższych czynności psychicznych, za­burzenia charakterologiczne, następnie ostre i przewlekłe psychozy al­koholowe. Wskutek niedoboru witaminy B1 (zwykle zaburzenia wchła­niania jelitowego – śluzówka jest uszkodzona przez alkohol) rozwija się encefalopatia niedoborowa i zespół otępienny.

• Zatrucie alkoholem metylowym

Alkohol ten wywołuje zaburze­nia metabolizmu komórek, również w układzie nerwowym. Objawy neurologiczne to bóle i zawroty głowy, wymioty, zaburzenia przyto­mności, drgawki, zaburzenia oddechowe, uszkodzenie nerwów wzroko­wych z zaburzeniami wzroku aż do trwałej ślepoty włącznie.

• Zatrucie barbituranami

Barbiturany, leki nasenne, pochodne kwasu barbiturowego, w dużych dawkach hamują ośrodki mózgowe, zwłaszcza oddechowy, uszkadzają naczynia krwionośne. Objawem zatrucia jest śpiączka, wąskie, nie reagujące na światło źrenice, skóra początkowo zaczerwieniona, potem sinoszarawa.

• Zatrucie tlenkiem węgla

Tlenek węgla blokuje oddychanie tkan­kowe wskutek przemiany hemoglobiny krwi w karboksyhemoglobinę. W mózgu i rdzeniu powoduje obrzęk, liczne drobne ogniska martwicy, zanik elementów komórkowych. Przy lekkim zatruciu występu­ją bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty. Przy ciężkim — długo­trwała śpiączka, czasem drgawki, wiśnioworóżowe zabarwienie skóry. Następstwem jest trwałe uszkodzenie mózgu, nerwów obwodowych i nerwowego układu autonomicznego. Najbardziej typowe są objawy parkinsonowskie.

• Zatrucie pestycydami

Zwykle występuje u osób zatrudnionych w rolnictwie i ogrodnictwie. Pestycydy uszkadzają wiele narządów, w tym również mózg. Objawem zatrucia są bóle i zawroty głowy, osłabienie, wymioty, podrażnienie śluzówek. W cięższych zatruciach wy­stępują objawy psychotyczne, drgawki, śpiączka.

• Zatrucie talem

Tal uszkadza elementy komórkowe mózgu i ner­wów obwodowych. Objawem zatrucia są bóle brzucha, nudności, wymioty, pobudzenie, bóle i parestezje kończyn. W okre­sie późniejszym – uszkodzenie wielu nerwów obwodowych, wypadanie włosów.

• Zatrucia metalami ciężkimi

Zwykle są to przewlekłe zatrucia zawodowe. Metale ciężkie powodują uszkodzenia ośrodkowego i obwo­dowego układu nerwowego: mangan uszkadza mózg (encefalopatia), z przewagą objawów parkinsonowskich, ołów wywołuje zapalenie wielonerwowe i encefalopatię, rtęć — encefalopatię i usz­kodzenie autonomicznego układu nerwowego.

Witaminy wchodzą w skład enzymów, biorących udział w regulacji przemiany materii. Ich niedobór prowadzi do zaburzeń metabolicz­nych, a po dłuższym czasie – do trwałych uszkodzeń w tkankach organizmu, w tym również niekiedy w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym.

Niedobór witaminy A powoduje tzw. kurzą ślepotę (niedowi­dzenie zmierzchowe).

Niedobór witaminy B, prowadzi do uszkodzenia górnej części pnia mózgu, do tzw. encefalopatii Wernickiego. W Polsce zdarza się rzadko, zwykle występuje w przewlekłym alkoholizmie. Obja­wia się nudnościami, wymiotami, bólami i zawrotami głowy, bezsennością. Prowadzi do uszkodzenia nerwów gałkoruchowych, ruchów mi­mowolnych, niekiedy niedowładu kończyn lub uszkodzenia nerwów obwodowych. Częste są ostre psychozy. Stadium zejściowym jest tzw. zespół psychoorganiczny Korsakowa z głębokimi zabu­rzeniami pamięci.

Niedobór witaminy B₁₂.Następstwem jest uszkodzenie rdzenia, głównie tzw. sznurów i dróg piramidowych, w mniejszym stopniu ner­wów i mózgu. Objawy neurologiczne to zaburzenia równowa­gi, osłabienie lub zniesienie odruchów, obniżenie napięcia mięśniowe­go, niedowłady kończyn, zaburzenia czucia, dotyku, ucisku, wibracji, ułożenia, parestezje. Niekiedy zaburzenia psychiczne.

Leczenie niedoborów witaminowych polega na szybkim podaniu du­żych dawek odpowiednich witamin.

• Miastenia

Jest to rzadka choroba o nieznanej przyczynie, cha­rakteryzująca się narastającym osłabieniem mięśni szkieletowych po powtarzającym się wysiłku. Istotą są zaburzenia przewodnictwa w obrębie płytki ruchowej, czyli złącza nerwowo-mięśniowego. Choroba rozwija się zwykle w 20 – 30 latach życia, cza­sem chorują dzieci. Zwykle do pierwszych objawów należą: opadanie powiek, podwójne widzenia, cichnący głos, trudności w żu­ciu i połykaniu. Osłabienie mięśni oddechowych może doprowadzić do trudności w oddychaniu. Przebieg choroby jest postępujący.

Leczenie zachowawcze polega na podawaniu leków antycholinesterazowych.

Leczenie operacyjne przeprowadza się u chorych z przero­stem grasicy lub z grasiczakiem.

• Porażenie okresowe napadowe

Choroba rzadka występująca ro­dzinnie lub sporadycznie. Objawia się napadami wiotkich, syme­trycznych porażeń mięśni kończyn. Napady te pojawiają się w 10 — 20 latach życia, trwają od kilku minut do wielu godzin. Towarzyszy im spadek poziomu potasu we krwi, zmiany w elektrokardiogramie (EKG) i elektromiogramie (EMG).

Leczenie. W czasie napadu podaje się potas i dekstrozę.

Zapobieganie napadom polega na stosowaniu odpowiedniej diety i leczeniu farmakologicznym.

• Zapalenie wielomięśniowe

Zapalenie wielomięśniowe należy do grupy chorób autoimmunologicznych, zwanych kolagenozami. Objawia się osłabieniem, zanikiem i bólem mięśni. Częściej występuje u kobiet. Przebieg jest różny, zależnie od postaci choroby. Może być szybki i niepomyślny do łagodnego z nieznacznie narastają­cymi objawami. Czasami choroba ta towarzyszy nowotworom narzą­dów wewnętrznych. Rozpoznanie opiera się przede wszystkim na biopsji mięśniowej. Leczenie kortykosteroidami.

• Uszkodzenie obwodowego układu nerwowego

Uszkodzenie obwodowego układu nerwowego, objawiające się porażeniami i zanikiem mięśni z towarzyszącymi im bólami i przeczulicą, występuje najczęściej (85%) w przebiegu guzkowego zapalenia tętnic (jedna z kolagenoz).

W rozpoznaniu tej choroby najważniejszą rolę odgrywa biop­sja tkanki podskórnej, czasem biopsja mięśniowa. Przebieg choroby jest postępujący.

Leczenie kortykosteroidami i lekami immunosupresyjnymi.

Rwa kulszowa czyli ischias. Jest to często spotykany zespół bólo­wy w obszarze nerwu kulszowego. Ból rozpoczyna się zwykle w okoli­cy lędźwiowej i promieniuje wzdłuż nerwu do kończyny dolnej. Naj­częstszą przyczyną są zmiany w krążkach międzykręgowych, pro­wadzące do uwypuklenia tzw. jądra miażdżystego i ucisku na korzenie rdzeniowe wchodzące w skład nerwu kulszowego. Przyczyną mogą być też zmiany zwyrodnieniowe na brzegach kręgów i inne zniekształcenia tej okolicy kręgosłupa. Także zgrubienia niektórych więzadeł kręgów lub osłon korzeni mogą powodować ucisk korzeni. Niekiedy występuje proces zapalny z obrzmieniem i przekrwieniem sa­mych korzeni tego nerwu. Ból może wystąpić nagle po uniesieniu cię­żaru, nagłym ruchu, potknięciu się itp. Zdarza się, że przyczyną bólu jest oziębienie okolicy krzyżowo-lędźwiowej lub nawet zmiany warun­ków meteorologicznych.

Objawy. Chorobę niejednokrotnie zapoczątkowują postrzały, tzw. lumbago, czyli bóle obejmujące okolicę krzyżowo-lędźwiową z usztywnieniem i nadmiernym wyprostowaniem tej części kręgosłupa (odruchowe napięcie mięśni). Często współistnieje boczne skrzywienie kręgosłupa. Każdy ruch jest bolesny. Dołączają się później (albo poja­wiają od razu) bóle promieniujące wzdłuż tylno-bocznej strony uda i podudzia, które mogą dochodzić do stopy, zwykle jednostronnie. Do­legliwości są wyzwalane lub nasilane przez kaszel, napięcie mięśni brzucha (drażnienie na skutek wzrostu ciśnienia płynu mózgowo-rdze­niowego), uniesienie wyprostowanej kończyny, zgięcie głowy lub tuło­wia (mechanizm pociągania korzeni). Mogą dołączyć się też objawy uszkodzenia korzeni: osłabienie czucia (zwykle na tylnej lub bocznej powierzchni i na stopie), osłabienie siły mięśni podudzia i stopy (na­wet jej opadanie). W długotrwałym przebiegu choroby niekiedy dołą­cza się zanik i zwiotczenie mięśni podudzia (zmniejszenie obwodu w porównaniu ze zdrowym).

Przy chodzeniu chorzy oszczędzają zajętą kończynę, utrzymując ją w zgięciu, i unikają opierania się na pięcie. Ruchy wykonują powoli, bardzo ostrożnie. Zmiany chorobowe dotyczą najczęściej tarczy międzykręgowej IV i V kręgu lędźwiowego (L₄ —L₅) oraz między ostatnim kręgiem lędźwiowym i pierwszym krzyżowym (L₅ – S,). Częstość na­wrotów i czas trwania dolegliwości są bardzo różne i zależą w znacz­nej mierze od przyczyn zespołu.

Rozpoznanie opiera się na badaniu neurologicznym (promienio­wanie bólu, lokalizacja zaburzeń czucia, zachowanie się odruchów) oraz radiologicznym badaniu kręgosłupa, które zwykle wykazuje obec­ność zmian zwyrodnieniowych, przewężenie przestrzeni międzykręgowych, asymetrię kręgów, zniszczenia lub złamania. Uszkodzenia mogą być również spowodowane zmianami nowotworowymi lub gruźlicą kręgów. Przy podejrzeniu uwypuklenia lub wypadnięcia krążka międzykręgowego (zwanego też tarczą, a potocznie dyskiem) badania ra­diologiczne wykonuje się po podaniu kontrastu w celu uwidocznienia korzeni rdzeniowych (radikulografia) lub stwierdzenia uwypu­klenia tarczy między kręgowej (mielografia).

Leczenie zachowawcze zwykłej rwy kulszowej w ostrym ok­resie polega na leżeniu na wznak na nieuginającym się podłożu (de­ska podłożona pod materac), niekiedy z nogami zgiętymi w stawach biodrowych i kolanowych prawie pod kątem prostym, przy podpartych łydkach. Podaje się leki przeciwbólowe i rozkurczowe, nierzadko przeciwzapalne, witaminy, niekiedy kortykosteroidy.

Zależnie od stanu i okresu choroby, stosuje się różne zabiegi re­habilitacyjne: masaż mięśni przykręgosłupowych i kończyny, ćwiczenia rozluźniające, wyciąg, a także zabiegi fizykoterapeutyczne: nagrzewania (np. diatermia, solux), ultradźwięki, jontoforeza, specjalne kąpiele. W późniejszym okresie zaleca się układ regularnych ćwi­czeń korekcyjnych i wzmacniających mięśnie przykręgosłupowe oraz brzucha.

Leczenie operacyjne polega na usunięciu zwyrodniałego krążka międzykręgowego. Wskazaniem do leczenia operacyjnego są częste nawroty dolegliwości bólowych, uporczywe utrzymywanie się bólów i narastanie objawów uszkodzenia korzeni (zwłaszcza niedowła­dów), mimo dłuższego leczenia.

Korzenie rdzeniowe zaopatrujące kończynę górną tworzą splot ramienny, z którego wychodzą nerwy obwodowe. Splot może ulec uszkodzeniu (częściowo lub w całości) wskutek urazu, rozciągnię­cia, rozerwania lub ucisku. Może się to zdarzyć np. w przebiegu zwichnięcia w stawie barkowym, u noworodka wskutek urazu około­porodowego. Przy częściowym uszkodzeniu splotu porażenie i inne za­burzenia mogą tworzyć różne zespoły.

• Górny zespół korzeniowy

Zaburzenia czuciowo-ruchowe dotyczą głównie ramienia. Zasadnicze objawy to upośledzenie odwodzenia ra­mienia oraz zginania przedramienia; czucie osłabione jest na ze­wnętrznej stronie barku i ramienia.

• Dolny zespół korzeniowy

Dolny zespół korzeniowy daje zaburzenia podobne do spotyka­nych przy mieszanym uszkodzeniu nerwów łokciowego i pośrodkowego.

• Rwa splotu ramiennego

Są to bóle w obszarze tego splotu, spowo­dowane często przez zmiany zwyrodnieniowe części szyjnej kręgosłu­pa, rzadko z przepukliną jądra miażdżystego. Może się też rozwinąć wtórnie odczyn zapalny osłonek korzeni. Niekiedy tylko przyczyną rwy jest pierwotny proces zapalny tej okolicy. Ból korzeniowy nasila się przy ruchach głową, kaszlu, kichaniu i promieniuje wzdłuż koń­czyny górnej. Bóle mogą być również wywołane przez nowotwory oko­licy splotu, nacieki zapalne itp. W przypadkach takich dolegliwości nasilają się stopniowo, a wraz z nimi narastają zaburzenia czuciowe i ruchowe.

Leczenie. W zwykłej rwie korzeniowej stosuje się środki przeciwbólowe, przeciwzapalne, hormony kory nadnerczy, a następnie zabiegi rehabilitacyjne. Może zajść potrzeba unieruchomienia szyi za pomocą kołnierza. W szczególnych przypadkach stosowane jest lecze­nie chirurgiczne.

• Nerw promieniowy

Przyczyną uszkodzenia tego nerwu może być ucisk na poziomie ramienia, zwykle przez przyciśnięcie do twarde­go podłoża (często w czasie snu w upojeniu alkoholowym – tzw. po­rażenie sobotniej nocy). Inną przyczyną bywa ucisk szczudeł (u osób ich używających) w dole pachowym (wtedy zwykle uszkodzeniu ulegają i inne nerwy). Przerwanie ciągłości nerwu lub jego naruszenie może być spowodowane urazem (np. może towarzyszyć złamaniu koń­czyny).

Objawem porażenia nerwu promieniowego jest charakterystycz­na „ręka opadająca” z niemożnością prostowania w nadgarstku i w podstawowych stawach palców. Ograniczone zaburzenia czuciowe są niewielkie lub nie występują wcale.

• Nerw pośrodkowy

Przeważnie ulega on uszkodzeniu wskutek ura­zów, np. zranienia szkłem w okolicy nadgarstka. Najbardziej widoczne jest upośledzenie niektórych ruchów kciuka (przeciwstawienie do pal­ca V, ruch zgięcia i odwodzenia) oraz zanik mięśni kłębu kciuka (pow­staje tzw. „ręka małpia”). Przy uszkodzeniu na wyższym poziomie, np. stawu łokciowego, upośledzone jest też zginanie palców, najbar­dziej kciuka, palca wskazującego i średniego — przy ruchu zginania palców ręka układa się „jak do przysięgi”. Czucie jest zaburzone na części dłoni od strony kciuka. Jeśli nerw pośrodkowy ulega uszko­dzeniu w tzw. zespole cieśni nadgarstka, zjawiają się często bardzo przykre bóle.

• Nerw łokciowy

Nerw łokciowy może ulec uszkodzeniu przy złamaniu kości w oko­licy stawu łokciowego lub przy zwichnięciu tego stawu. Bywa też na­rażony na powtarzający się ucisk w rowku nerwu łokciowego, gdzie nie ma osłony tkanek (np. przy pracy połączonej z silnym opieraniem się na zgiętym łokciu). Uszkodzenie nerwu łokciowego osłabia zgina­nie ręki, powoduje porażenie niektórych drobnych mięśni dłoni. Upoś­ledzony jest ruch przywodzenia kciuka do palca wskazującego, a tak­że ruchy innych palców. Później rozwija się zanik niektórych mięśni, zwłaszcza między kciukiem i palcem wskazującym. Ręka przybiera wygląd szponiasty. Czucie zaburzone jest na części ręki od strony palca małego.

Leczenie uszkodzeń nerwów polega na rehabilitacji i zapewnieniu właściwego ułożenia. Stosowane leki mają wpływać na poprawę ukr­wienia, stymulację aktywności nerwu oraz jego regenerację. W razie przerwania ciągłości nerwu może zachodzić potrzeba wykonania za­biegu chirurgicznego.

Badanie elektromiograficzne (EMG) i badanie szybkości przewodze­nia w nerwie umożliwiają ocenę stopnia i miejsca uszkodzenia nerwu, ocenę czynności mięśni oraz dostarczają danych mówiących o postępie procesu odnowy. Odradzające się włókna nerwowe wzrastają z szyb­kością ok. 1 mm na dobę.

Zapalenie wielonerwowe, czyli polineuropatia. Jest to zespół ob­jawów uszkodzenia wielu nerwów obwodowych, wyrażający się naj­częściej symetrycznie i najsilniej w dalszych odcinkach kończyn. Przyczyny są różnorakie; mogą być toksyczne (np. zatrucie talem, arsenem, ołowiem, alkoholem etylowym, niektórymi lekami), zakaźne i neuroalergiczne (np. błonica, bruceloza, dur, odczyny poszczepienne); mogą nimi być zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, mocznica, porfiria), niedożywienie i zwitaminoza B1 (beri-beri, pelagra, alkoholizm, ciąża), niektóre choroby nowotworowe, niektóre choroby naczyniowe, czynniki genetyczne oraz inne dotychczas nie wyjaśnione.

Objawy są różnorodne. Mogą to być: niedowład lub pora­żenie wiotkie, przy czym zwykle najbardziej dotknięte są ręce i stopy, wyjątkowo może dojść nawet do zajęcia mięśni oddechowych; zaburzenia czucia — osłabienie czucia powierzchownego, czę­sto obejmujące obszar skarpetek i rękawiczek; mogą też wystąpić zaburzenia tzw. czucia głębokiego (niemożność określenia ułożenia palców, a nawet pozycji rąk i stóp), bóle, przeczulica, drętwienie itp. sensacje; dochodzi niekiedy do zaniku mięśni, zwłaszcza w dalszych odcinkach kończyn; obserwuje się zmiany skórne związane z zaburzeniami odżywczymi (troficznymi), takie jak: ścieńczenie skó­ry, sinica, oziębienie, odparzenia, pęcherze, pocenie, rogowacenie naskórka, kruchość paznokci itp.; osłabienie lub brak niektó­rych odruchów w kończynach. Wszystkie te objawy współistnieją rzadko. Na ogół przeważają niektóre z nich, w zależności od rodzaju polineuropatii. Niekiedy dołączają się uszkodzenia nerwów czaszko­wych.

Zespół Guillain-Barre jest to rodzaj polineuropatii, w któ­rym objawy poprzedza zwykle nieżyt dróg oddechowych. Stopniowo występuje niedowład wiotki kończyn; stosunkowo często zajęte bywa­ją części bliższe kończyn. Może też Wystąpić zjawisko „wstępowania” niedowładu; choroba ta rozpoczyna się osłabieniem kończyn dolnych, następnie niedowład obejmuje wyżej leżące odcinki ciała: mięśnie tu­łowia i klatki piersiowej, kończyny górne i mięśnie twarzy. Często współistnieją zaburzenia czucia, głównie głębokiego. W płynie mózgowo-rdzeniowym występują charakterystyczne zmiany.

W polineuropatii po błonicy pojawia się niedowład pod­niebienia i mięśni gardła (zmieniona mowa, utrudnione połykanie), mogą być też uszkodzone inne nerwy czaszkowe (np. w późniejszym okresie charakterystycznym objawem jest porażenie akomodacji oka i chory nie może czytać z bliska). Znacznie później i stosunkowo rzadko dołączają się porażenia kończyn.

Polineuropatia alkoholowa jest skutkiem długotrwałego toksycznego działania alkoholu oraz wtórnego niedostatku witaminy B1 i innych czynników (niedobory pokarmowe). Cechuje się silnymi bólami kończyn, zwłaszcza dolnych, odsiebnymi zaburzeniami czucia, symetrycznym niedowładem dalszych części kończyn. Mogą dołączyć się zaburzenia czucia ułożenia z niezbornością ruchów, a także zabu­rzenia psychiczne (tzw. zespół Korsakowa).

Polineuropatia arsenowa rozwija się po nadużywaniu le­ków z arsenem lub spożywaniu pokarmów zanieczyszczonych niektóry­mi środkami owadobójczymi. Dominują silne bóle i przeczulica koń­czyn.

Polineuropatia wywołana talem, znajdującym się w trutkach przeciw szczurom i w środkach grzybobójczych, ma przebieg podobny jak polineuropatia arsenowa. Charakterystyczne jest wypa­danie włosów i zmiany troficzne skóry.

Polineuropatia w przewlekłym zatruciu ołowiem. Poza takimi objawami, jak bóle głowy, bóle brzucha i niedokrwistość, występuje zwykle obustronny niedowład prostowników rąk (ręce opa­dające), bez zaburzeń czucia.

Polineuropatia w przebiegu cukrzycy, zwłaszcza dłu­gotrwałej, niewyrównanej, rozwija się u 20 — 40% chorych. Przeważają symetryczne zaburzenia czucia (głównie dalszych odcinków kończyn dolnych), pieczenie stóp, mrowienie, cierpnięcie, drętwienie, kurcze (nierzadko w nocy), bywają zaburzenia czucia ułożenia, może dołączyć się niedowład dalszych odcinków kończyn dolnych. Niekiedy zaburze­nia występują niesymetrycznie i dotyczyć mogą mięśni bliższych obrę­czy biodrowej (głównie ud). Mogą wystąpić też niedowłady nerwów gałkoruchowych.

Leczenie. Podstawą leczenia polineuropatii jest wyrównanie za­burzeń choroby zasadniczej. Ponadto podaje się witaminy, preparaty stymulujące, usprawniające obwodowe krążenie, a w niektórych ro­dzajach polineuropatii — hormony kory nadnerczy. Stosuje się też masaże, a następnie stopniowo gimnastykę.

W zapobieganiu i wczesnym wykrywaniu zaburzeń podstawo­wą rolę odgrywają badania kontrolne osób narażonych na działanie szkodliwych czynników i odpowiednia ochrona, a w razie pojawienia się objawów zmiana rodzaju pracy.