Urazy głowy, a więc i mózgu, stanowią ok. 70% wszystkich urazów. W wyniku urazów dochodzi do uszkodzenia lub zniszczenia elementów ko­mórkowych tkanki mózgowej. Duże znaczenie w patomechanizmie urazów mózgowych mają również uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych mózgu i opon. Są one powodem wczesnych powikłań urazów: krwotoku mózgowego, podpajęczynówkowego, krwiaków nadtwardówkowych i pod twardówkowych; odgrywają one również ważną rolę w rozwoju encefalopatii pourazowej.

Zależnie od stopnia uszkodzenia mózgu oraz nasilenia objawów kli­nicznych wyróżnia się:

1. wstrząśnienie mózgu, w którym powstają jedynie przejścio­we zaburzenia fizykochemiczne w tkance mózgowej;
2. stłuczenie mózgu, w którym dochodzi do rozległego obrzęku mózgu i krwinkotoków;
3. zranienie mózgu, w którym następuje przerwanie ciągłości tkanki mózgowej z rozległą martwicą i krwotokiem.

• Objawy

Podstawowym objawem po urazach mózgu są zaburzenia przyto­mności, trwające od kilku sekund do wielu dni, a w skrajnych przy­padkach — nawet miesięcy. Cięższym urazom towarzyszą zaburzenia oddechowe i sercowo-naczyniowe, będące skutkiem uszkodzenia odpo­wiednich ośrodków mózgowych i mogące prowadzić do śmierci chorego. W przypadkach o pomyślnym przebiegu, po odzyskaniu przyto­mności chory wykazuje pamięć wsteczną (zdarzeń poprzedzają­cych uraz i okoliczności urazu), ma bóle i zawroty głowy, nudności, często wymioty i zaburzenia równowagi. Objawy te mogą utrzymywać się od kilku dni do kilku miesięcy. Stłuczenie i zranienie mózgu mogą . być przyczyną niedowładów lub porażeń kończyn, zaburzeń mowy, usz­kodzeń nerwów czaszkowych, zaburzeń psychicznych i otępienia. Czę­sto w późniejszym okresie występują tzw. objawy rzekomonerwicowe — drażliwość, zmienność nastrojów, zaburzenia koncentra­cji, męczliwość psychofizyczna, zaburzenia snu.

• Leczenie

Zawsze po urazie głowy konieczna jest kontrola lekarska. W zależ­ności od stanu chorego lekarz kwalifikuje go do leczenia szpitalnego lub ambulatoryjnego. Chorzy zakwalifikowani do leczenia szpitalnego powinni być możliwie szybko do niego przetransportowani, ponieważ o wyniku leczenia, np. pourazowego obrzęku mózgu, decyduje w wielu przypadkach bardziej szybkość jego zastosowania niż metoda leczni­cza. Transport powinien odbywać się karetką reanimacyjną.

Wszyscy chorzy po urazie głowy leczeni szpitalnie, jak i ambulato­ryjnie, powinni być we wczesnej fazie leczenia unieruchomieni w po­zycji leżącej — okres unieruchomienia wynosi od kilku (2 — 3) dni w przypadkach klinicznie lekkich, do kilku tygodni w przypadkach cięż­kich. Możliwie wcześnie powinny być wykonane badania elektroencefalograficzne i echoencefalograficzne mózgu. Jeśli badania te wykażą ogniskowe uszkodzenie mózgu, celowe jest wykonanie arteriografii mózgowej lub tomografii komputerowej.

Leczenie farmakologiczne w fazie ostrej urazu polega głównie na podawaniu środków przeciwobrzękowych oraz leków moczo­pędnych. W stanach pobudzenia stosuje się leki uspokajające. W okresie późniejszym cofanie się zespołu pourazowego mogą przyśpieszać równo­cześnie podawane doustne leki naczyniowe i psychoenergizujące.