Zapalenie wielonerwowe, czyli polineuropatia. Jest to zespół ob­jawów uszkodzenia wielu nerwów obwodowych, wyrażający się naj­częściej symetrycznie i najsilniej w dalszych odcinkach kończyn. Przyczyny są różnorakie; mogą być toksyczne (np. zatrucie talem, arsenem, ołowiem, alkoholem etylowym, niektórymi lekami), zakaźne i neuroalergiczne (np. błonica, bruceloza, dur, odczyny poszczepienne); mogą nimi być zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, mocznica, porfiria), niedożywienie i zwitaminoza B1 (beri-beri, pelagra, alkoholizm, ciąża), niektóre choroby nowotworowe, niektóre choroby naczyniowe, czynniki genetyczne oraz inne dotychczas nie wyjaśnione.

Objawy są różnorodne. Mogą to być: niedowład lub pora­żenie wiotkie, przy czym zwykle najbardziej dotknięte są ręce i stopy, wyjątkowo może dojść nawet do zajęcia mięśni oddechowych; zaburzenia czucia — osłabienie czucia powierzchownego, czę­sto obejmujące obszar skarpetek i rękawiczek; mogą też wystąpić zaburzenia tzw. czucia głębokiego (niemożność określenia ułożenia palców, a nawet pozycji rąk i stóp), bóle, przeczulica, drętwienie itp. sensacje; dochodzi niekiedy do zaniku mięśni, zwłaszcza w dalszych odcinkach kończyn; obserwuje się zmiany skórne związane z zaburzeniami odżywczymi (troficznymi), takie jak: ścieńczenie skó­ry, sinica, oziębienie, odparzenia, pęcherze, pocenie, rogowacenie naskórka, kruchość paznokci itp.; osłabienie lub brak niektó­rych odruchów w kończynach. Wszystkie te objawy współistnieją rzadko. Na ogół przeważają niektóre z nich, w zależności od rodzaju polineuropatii. Niekiedy dołączają się uszkodzenia nerwów czaszko­wych.

Zespół Guillain-Barre jest to rodzaj polineuropatii, w któ­rym objawy poprzedza zwykle nieżyt dróg oddechowych. Stopniowo występuje niedowład wiotki kończyn; stosunkowo często zajęte bywa­ją części bliższe kończyn. Może też Wystąpić zjawisko „wstępowania” niedowładu; choroba ta rozpoczyna się osłabieniem kończyn dolnych, następnie niedowład obejmuje wyżej leżące odcinki ciała: mięśnie tu­łowia i klatki piersiowej, kończyny górne i mięśnie twarzy. Często współistnieją zaburzenia czucia, głównie głębokiego. W płynie mózgowo-rdzeniowym występują charakterystyczne zmiany.

W polineuropatii po błonicy pojawia się niedowład pod­niebienia i mięśni gardła (zmieniona mowa, utrudnione połykanie), mogą być też uszkodzone inne nerwy czaszkowe (np. w późniejszym okresie charakterystycznym objawem jest porażenie akomodacji oka i chory nie może czytać z bliska). Znacznie później i stosunkowo rzadko dołączają się porażenia kończyn.

Polineuropatia alkoholowa jest skutkiem długotrwałego toksycznego działania alkoholu oraz wtórnego niedostatku witaminy B1 i innych czynników (niedobory pokarmowe). Cechuje się silnymi bólami kończyn, zwłaszcza dolnych, odsiebnymi zaburzeniami czucia, symetrycznym niedowładem dalszych części kończyn. Mogą dołączyć się zaburzenia czucia ułożenia z niezbornością ruchów, a także zabu­rzenia psychiczne (tzw. zespół Korsakowa).

Polineuropatia arsenowa rozwija się po nadużywaniu le­ków z arsenem lub spożywaniu pokarmów zanieczyszczonych niektóry­mi środkami owadobójczymi. Dominują silne bóle i przeczulica koń­czyn.

Polineuropatia wywołana talem, znajdującym się w trutkach przeciw szczurom i w środkach grzybobójczych, ma przebieg podobny jak polineuropatia arsenowa. Charakterystyczne jest wypa­danie włosów i zmiany troficzne skóry.

Polineuropatia w przewlekłym zatruciu ołowiem. Poza takimi objawami, jak bóle głowy, bóle brzucha i niedokrwistość, występuje zwykle obustronny niedowład prostowników rąk (ręce opa­dające), bez zaburzeń czucia.

Polineuropatia w przebiegu cukrzycy, zwłaszcza dłu­gotrwałej, niewyrównanej, rozwija się u 20 — 40% chorych. Przeważają symetryczne zaburzenia czucia (głównie dalszych odcinków kończyn dolnych), pieczenie stóp, mrowienie, cierpnięcie, drętwienie, kurcze (nierzadko w nocy), bywają zaburzenia czucia ułożenia, może dołączyć się niedowład dalszych odcinków kończyn dolnych. Niekiedy zaburze­nia występują niesymetrycznie i dotyczyć mogą mięśni bliższych obrę­czy biodrowej (głównie ud). Mogą wystąpić też niedowłady nerwów gałkoruchowych.

Leczenie. Podstawą leczenia polineuropatii jest wyrównanie za­burzeń choroby zasadniczej. Ponadto podaje się witaminy, preparaty stymulujące, usprawniające obwodowe krążenie, a w niektórych ro­dzajach polineuropatii — hormony kory nadnerczy. Stosuje się też masaże, a następnie stopniowo gimnastykę.

W zapobieganiu i wczesnym wykrywaniu zaburzeń podstawo­wą rolę odgrywają badania kontrolne osób narażonych na działanie szkodliwych czynników i odpowiednia ochrona, a w razie pojawienia się objawów zmiana rodzaju pracy.