W zależności od warunków, w jakich powstaje, i od celów, jakim ma służyć, zestawiana na podstawie badań psychologicznych diagnoza może mieć różny zakres i charakter. W zależności od postawionego problemu, psycholog dobiera odpowiedni zestaw psychologicznych me­tod badawczych. Do metod tych należą:

1. wywiad z osobą badaną, poszerzony o wywiad z osobami z jej najbliższego otoczenia,
2. obser­wacja,
3. rozmowa psychologiczna,
4. eksperymenty,
5. testy,
6. ana­liza wytworów osoby badanej.

Wywiad polega na zebraniu informacji dotyczących historii życia oso­by badanej, aktualnej jej sytuacji życiowej oraz układu rodzinnego.

Obserwacja to celowe i systematyczne spostrzeganie zachowania osoby badanej w określonych sytuacjach życiowych, rejestrowane w sposób obiektywny.

Rozmowa psychologiczna łączy cechy wywiadu i obserwacji. Oso­bą kierującą, wprowadzającą wątki tematyczne jest osoba badana, psycholog podtrzymuje rozmowę — zadaje dodatkowe pytania uściśla­jące i wyjaśniające wypowiedzi, dzieli się swymi wrażeniami i odczu­ciami.

Eksperyment psychologiczny to doświadczenie przeprowadzone w warunkach kontrolowanych, tj. umożliwiających wydzielenie inte­resującego zjawiska, oddziaływanie na jego przebieg. Ekspery­ment może mieć charakter laboratoryjny (przebiega w warunkach sztucznych, a reakcje osoby badanej są rejestrowanie za pomocą specjalnej aparatury) lub naturalny (przebiega w warunkach na­turalnych, zbliżonych do sytuacji życiowych). Odmianą eksperymentu naturalnego jest eksperyment kliniczny, w którym psycholog dobiera zadanie dla określonej osoby, tak aby móc sprawdzić hipotezę postawioną w toku poprzednio wykonanych badań.

Testy to obiektywne próby do badania przebiegu określonych pro­cesów i cech psychicznych, dostarczające wyników dających się ująć liczbowo. Testy powinny spełniać określone wymagania i powinny być: wystandaryzowane (zawierać dokładne informacje, co do sposobu ich przeprowadzania i interpretowania wyników), trafne (mierzyć istotnie to zjawisko lub cechę, do pomiaru których zostały skonstruowane), rzetelne (powtórne badanie tej samej osoby po­winno dać taki sam lub zbliżony wynik, a błąd pomiaru powinien być niewielki i znany badaczowi), znormalizowane (uzyskane przez osobę badaną wyniki można odnieść do wyników uzyskiwanych przez populację, którą osoba badana reprezentuje). Testy można podzielić ze względu: na przedmiot badania, metodykę testu i sposób interpretacji wyników.

Przedmiot badania. Wyróżnia się testy do pomiaru ogólnych zdolności, specyficznych uzdolnień, cech osobowości. Do najczęściej stosowanych w praktyce psychologicznej należą testy do badania sprawności intelektualnej, takie jak skala Wechslera-Bellevue, skala Binet-Termana, skala TermanaMerilla, test Ravena.

Metodyka testu. W zależności od zadania, które stawiane są przed osobą badaną, wyróżnia się: testy typu „papier-ołówek” (inwen­tarze, kwestionariusze), testy wykonaniowe i testy projekcyjne.

W testach typu „papier-ołówek” zadanie osoby badanej polega na pisemnej odpowiedzi na pytania bądź ustosunkowaniu się do podanych stwierdzeń. Najbardziej popularne kwestionariusze to kwestionariusze: Eysencka, Cattella, WISKAD (Wieloobjawowa Skala Diagnostyczna).

Testy wykonaniowe to zadania wymagające wykonania ok­reślonych czynności, np. odwzorowania układu z klocków.

Testy projekcyjne to testy prezentujące materiał niejasny, wieloznaczny (zamazane zdjęcia, obrazki, plamy), któremu osoba bada­na nadaje postać (strukturalizuje) i który interpretuje zgodnie z prze­życiami i doświadczeniami z przeszłości, nie zawsze wprost wyrażany­mi potrzebami. Do najbardziej znanych testów projekcyjnych należą: TAT (Test Apercepcji Tematycznej), test plam barwnych Rorschacha, obrazkowy test frustracji Rosenzweiga, liczne wersje zdań niedokoń­czonych.

Analiza wytworów to metoda badania obejmująca analizę: pisma odręcznego (grafologia), prac malarskich, pamiętników, życiorysów, różnych form literackich.

Diagnoza psychologiczna. Opisane wyżej metody badania nie są metodami samodzielnymi, lecz stanowią jedynie środek do uzyskania określonych informacji, pomagają psychologowi weryfikować kolejne hipotezy, dostarczają przesłanek do zestawienia końcowego podsumo­wania, czyli diagnozy.